W Polsce do ustalenia kręgu spadkobierców w około 90% spraw dotyczących spadku dochodzi na drodze dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie ustawowe jest jedną z dwóch form dziedziczenia, które przewiduje polskie ustawodawstwo. Stosuje się go w przypadku, gdy nie zachodzi dziedziczenie testamentowe, czyli spadkodawca nie sporządził testamentu. Przeczytaj w jaki sposób Kodeks Cywilny określa zasady dziedziczenia, jaka jest jego kolejność i kto ma prawo do zachowku.
Co to jest dziedziczenie ustawowe
Zgodnie z zapisami księgi IV, Kodeksu Cywilnego dotyczącej spadku dziedziczenie ustawowe jest przypisane rodzinie zmarłego, który nie sporządził testamentu lub gdy pozostawiony testament jest nieważny.
W dziedziczeniu ustawowym znaczenie ma prawidłowe określenie w jakich proporcjach spadkobiercy dziedziczą majątek. Procentowy udział w dziedziczeniu zależy od przynależności do grupy stopnia pokrewieństwa wobec zmarłego i liczby spadkobierców w danej grupie.
Przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego określają kolejność spadkobierców, zaczynając od najbliższych zmarłego, poprzez dalszych krewnych, a kończąc na państwie.
Dziedziczenie ustawowe – kolejność
Pierwszą grupę spadkobierców stanowią krewni z pierwszej linii, czyli dzieci (lub wnuki) oraz współmałżonek zmarłego. Dziedziczą oni równe części majątku. Jednak dodatkowy zapis mówi o tym, że ułamkowa część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4.
W sytuacji, gdy dziecko osoby zmarłej nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych. Natomiast, gdy zmarła osoba w momencie śmierci pozostawała w małżeństwie, ale była bezdzietna, dziedziczą współmałżonek (50% majątku) i rodzice (50% do podziału).
W przypadku, gdy zmarły nie posiadał takich krewnych, dziedziczą po nim po równo rodzice, a jeśli oni nie żyją jego rodzeństwo. W dalszej kolejności prawo do dziedziczenia mają dziadkowie i dalsi krewni, do szóstego stopnia pokrewieństwa. Natomiast jeżeli nie ma żadnych spadkobierców po zmarłym, jego majątek przejmuje państwo.
Oprócz krewnych zmarłego prawo do dziedziczenia mają jego pasierbowie. Dziedziczą oni, jeżeli spadkodawca nie pozostawił małżonka ani krewnych wskazanych powyżej. Nie ma jednak możliwości, aby udział pasierba przejęli jego zstępni.
Przykłady dziedziczenia ustawowego
Ponieważ dziedziczenie ustawowe dotyczy często wielu spadkobierców dla wyjaśnienia przepisów dotyczących kolejności dziedziczenia warto posłużyć się kilkoma przykładami, Wszystkie przytoczone przykłady zgodnie z definicją dziedziczenia ustawowego dotyczą sytuacji braku testamentu.
Przykład 1: Mężczyzna nie posiadał potomstwa, ale pozostawił żonę i swoich rodziców. W tej sytuacji żona otrzyma połowę majątku, a drugą połowie dziedziczą po równo (czyli ¼) ojciec i matka zmarłego.
Przykład 2: Zmarła kobieta miała męża oraz jedno dziecko. W takiej sytuacji mąż otrzyma 1/4 majątku, a 3/4 dziedziczy jego dziecko.
Przykład 3: Mężczyzna nie posiadał małżonka ani potomstwa, ale pozostawił rodziców oraz rodzeństwo. W takiej sytuacji ojciec i matka dziedziczą po 1/3 majątku, a pozostałe 1/3 w równych częściach dziedziczy rodzeństwo.
Przykład 4: Zmarła kobieta była bezdzietna, ale pozostawiła męża, rodziców i rodzeństwo. W takiej sytuacji mąż otrzyma połowę majątku, a drugą połowę dziedziczą po równo ojciec i matka zmarłej. Rodzeństwo w tej sytuacji nie dziedziczy.
Przykład 5: Kobieta pozostawiła rodziców oraz brata. W takiej sytuacji ojciec i matka dziedziczy po 1/4 majątku, a drugą połowę otrzyma jej brat.
Zachowek po zmarłym
Zachowek jest częścią spadku, która przysługuje niektórym spadkobiercom pomimo, że zostali pominięci w testamencie lub otrzymali w nim mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Zachowek może również przysługiwać spadkobiercom testamentowym, jeśli w testamencie nie zostali oni odpowiednio uposażeni.
Kodeks cywilny określa ile wynosi zachowek w art. 991 § 1, zgodnie z którym stanowi on połowę wartości dziedziczonej przez osobę, która została pominięta. Natomiast jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny uprawniony jest małoletni, to zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy należy się 2/3 wartości udziału spadkowego.
Należy zaznaczyć, że osoba, która ma prawo do zachowku, może zrezygnować z niego na rzecz innych spadkobierców lub osób trzecich.
Podsumowując dziedziczenie ustawowe dotyczy sytuacji, w której zmarły nie sporządził testamentu, lub gdy sporządzony testament jest nieważny, lub niepełny. Natomiast, gdy zmarły sporządził ważny testament, to on określa, kto dziedziczy jego majątek. Natomiast prawo dziedziczenia ustawowego przewiduje otrzymanie zachowku nieuwzględnionych w testamencie krewnych.